Nr. 74 december 2016 - januari 2017

Redactioneel: Uit de put

Underground is een paradox: zodra wij het kennen, is het geen underground meer. Echte underground laat zich niet opspitten. Het is een beetje zoals bij mollen: je ziet er wel levende sporen van, maar de mollen zelf laten zich pas aanschouwen als ze dood zijn – in retrospectief.

 

Dossier: Underground

We bleven de fantasie koesteren dat er naast de officiële media- en subsidiecultuur toch nog broeierige bronnen moeten zijn, waar frisse ongedwongenheid of weirde margekunst ontsnapt aan de dictatuur van clicks en likes en duimpjes van commissies. Dat er ook in onze eigen steden onbekende oases moeten resten van oorspronkelijke creativiteit, klein maar fijn, bevrijd van de overtuiging dat je maar bestaat als je wordt gezien. Lees er alles over in dit undergroundnummer.

Knokke EXPRMNTL

In zijn nieuwe documentaire EXPRMNTL belicht Brecht Debackere een tot de verbeelding sprekende episode uit ons culturele geheugen. Tussen 1949 en 1974 was Knokke warempel het Walhalla voor de liefhebber van radicale cinema, underground muziek en bandeloze experimenteerdrift tijdens het filmfestival EXPRMNTL dat er vier maal georganiseerd werd. En dit is relevanter dan ooit nu het debat rond vertoningsmogelijkheden voor experimenteel werk hoog oplaait.

 

Zonder Klank: ‘Berlin Got Blurry’

Dankzij Berlijns bruisende underground zijn weinig plaatsen zo hip als de Duitse hoofdstad. Toch voelt Brooklyn-resident Andrew Savage van Parquet Courts er aanvankelijk weinig voor. Dolend door de onderbuik van de stad brengt hij in ‘Berlin Got Blurry’ zijn eigen leven in kaart. ‘Guess you’ve got a history but it’s not worth a mention tonight.’

 

De geste als provocatie

Het naoorlogse verhaal van de westerse underground wordt vandaag breed uitgelicht in het Parijse museumlandschap. Dat ook Japan in de jaren 1960 en 1970 een bloeiende undergroundscene had, is weinig bekend, maar blijkt uit de tentoonstelling die Le Bal wijdt aan Provoke, een collectief dat fotografie wist los te wrikken uit de ideologische en artistieke kaders van de mainstream. Maar wat moeten we anno 2016 met deze historische signalen uit het ondergrondse? Rest ons enkel het besef dat in de woestijn van het heden vormen uitgeput en uitgeleefd zijn?

Iets uit het ondergrondse

‘Maar zou je wat jij doet dan als “underground” bestempelen?’ vroeg mijn neef aan mij tijdens een familiedag. Het was een neef met wie ik nog nooit echt had gepraat (er zijn veel neven). Het was het einde van ons gesprek, waarin hij eerst had gevraagd wat ik deed en ik vertelde dat ik theatervoorstellingen maak. Hij begon toen van alles op te sommen waarmee hij het zou kunnen vergelijken, omdat hij nog nooit naar een voorstelling was geweest. Zoiets als Hazes? Anne? Youp van ‘t Hek dan? Televisie? Film?

 

Subcultuur in cartoons

We vroegen vier illustratoren om samen één strip te maken rond 'subcultuur'. Ze tekenden hun eigen fantasie uit in twee pagina's, en gaven die door aan de volgende, om op verder te werken. Een 'chain comic', heet zo'n kettingbrief in beelden. Underground-cultuur, naar het schijnt. 

 

Tot op de digitale bodem

Het internet zet de aloude tegenstelling tussen underground en mainstream op zijn kop, of beter: lijkt ze uit te smeren in de breedte. Bestaan ze eigenlijk nog wel in hun klassieke betekenis? Wat kwam er in de plaats? En waarom is 1997 zo’n belangrijk jaar? Wat we niet konden vinden via Google, zochten we in het Deep Web.

 

Bovengrondse ondergrond

Tijdens de jaren 1970 werden underground en marginaliteit nog in brede progressieve kring geassocieerd met de mogelijkheid om een waarachtiger leven te leiden. Dat is vandaag wel even anders. Wat met de culturele ondergrond van weleer?

 

Terug naar het mollenhol

Vandaag is het quasi onmogelijk om onder de digitale radar te blijven, maar dat betekent nog niet dat het verlangen naar een ondergronds bestaan is verdwenen. Alleen volstaan een eigen kachel, een met kurk afgeschermde kamer en zelfs een stel kieuwen niet langer om aan de dwingelandij van de transparante samenleving te ontsnappen. Een ondiepe duik in de romantiek van het mollenhol.

 

Instakunst

Van alle sociale media is Instagram de dapperst groeiende. Met 150 miljoen gebruikers is het een van de populairste apps op dit moment, die het bewerken en delen van foto’s heel eenvoudig maakt. Voor kunstenaars en musea is het stilaan een onmisbaar element voor publiekswerving. Instagram lijkt dé plek waar het onderscheid tussen underground en mainstream gewoon opgeheven wordt.

 

From Russia with love

In 2012 maakten we met theatergroep De Warme Winkel de voorstelling Janderground, over de Russische underground in de jaren 1970 in Moskou. Bestaan er parallellen tussen dat gedwongen ondergrondse verzet van de Russische artiesten van toen en het vrije Westen anno 2016? Ik wil blijven geloven dat er vandaag nog steeds glimpen van bestaan.

'Steeds betere valstrikken creëren is de enige optie.' Een interview met Nick Srnicek en Alex Williams

Het idee van een underground die zijn relevantie haalt uit een koppig verzet tegen de kapitalistische mainstream, is jammerlijk voorbijgestreefd. Dat stellen Nick Srnicek en Alex Williams, auteurs van het invloedrijke #Accelerate-Manifesto en Inventing the future. Inspirerend aan beide linkse denkers is dat ze het ondergrondse niet alleen als een artistiek, maar vooral als een politiek vraagstuk beschouwen. Waar het dan heen moet met de marge? ‘We moeten op zoek naar broedplekken binnen de structuren’, stellen Srnicek en Williams.

 

Een kaart om op te verdwalen

In Brussel lijken alle subculturen en nieuwe genres de kop op te steken vóór ze elders in het land nog maar bedacht worden. Hoe je weg vinden in dit kluwen? Dat is juist de charme van Brussel: haar essentie laat zich niet in kaart brengen, laat staan promoten. Deze anonieme map wil alleen maar een glimp laten zien van die grote wilskracht en noodzaak die de grootstedelijke motor van onderuit doet draaien. Lees ze als een uitnodiging.

 

Byung-Chul Han: ‘Alle lieben mich’

Onder de stad, de ontsporing. Op drift met Luc Sante

Podiumpoëzie: de nieuwe mainstream

Nederland en Vlaanderen: een empatisch verbond

De marge voorbij

Hoeveel samenwerking kan architectuur verdragen?

Positief fatalisme

Mozaiëk: vijf thumbs up naar beneden

Paterson: vreemdeling in eigen stad?

Quo vadis, NTGent?

‘De weg is niet ten einde als het doel ontploft’ (Heiner Müller)

Ontdek de stad

Tijd voor nieuwe Gentse geschiedenissen

NieuwTG: het theater als stad

Een huis van drift

Durven inzetten op durfkapitaal

Niet midden in de wereld, maar aan de rand

NTGent, herschrijf je geschiedenis

De samenleving speelbaar maken

Business as usual is geen optie meer

Een toekomst voor NTGent? Fair practice!

Vooruit (2): klaar voor de hergeboorte?

Vooruit (1): waar liep het de jongste jaren mis?

De waarde(n) van geld

Grands travaux: aan de voet van de waterval

Het Geheim van de Permanente Kritiek

Een eerlijk loon in de creatieve sector: een onderzoek naar principes

Phantom Radio: Underground LIVE!

Woensdag 8 maart: gender bender, een salon over m/v/x in de cultuursector

Leuven Kritiek: de vrucht van tien talenten-recensenten

Vacature zakelijk coördinator

De eerste stap

Met andere oren

De (kunst)instelling als onmaat

The Fantastic Institutions