Nr. 43 september -oktober 2010

Globaal genomen heeft de huidige financiële en economische crisis twee kritieken opgeleverd. De eerste kritiek betreft uiteraard het bancaire systeem, dat door zijn onverantwoorde gedrag de reële economie in een afgrond stortte. De kritiek erop en de maatregelen ertegen beperken zich meestal echter tot de uitwassen van het financiële systeem, de oppervlakkige symptomen van de ziekte waaraan het lijdt: roekeloos krediet en exorbitante winstpremies van managers. Buiten schot blijft de hemeltergende abstractie die er juist voor zorgt dat de financiële wereld als een (schijnbaar) volstrekt verzelfstandigde of autonome entiteit opereert, vervreemd van elke concrete economie. Meer nog, het lijkt erop dat die abstractie het systeem net beschermt. Tenzij ze hun werk verliezen of hun huizen zien ontwaarden, zoals in de VS massaal gebeurde, voelen veel mensen gewoon niets bij opdrogende virtuele geldstromen. Een bufferpolitiek die, bij gebrek aan macht, gericht is op het waarborgen van koopkracht en het aanzwengelen van consumentenvertrouwen doet de rest. Hoeveel pintjes zouden er op de crisis al gedronken zijn?

2010 is geen fijn jaar voor de literaire tijdschriften in Vlaanderen. Revolver, Het Trage Vuur en Met Andere Zinnen verdwenen op hetzelfde moment. De aflossing van de wacht lijkt zich niet meteen aan te dienen. Althans niet op papier: op het internet zorgde de lancering van recensieplatform De Reactor voor een (onbesliste) polemiek tussen Reactor-voorman Matthijs De Ridder en Knack-boekencoördinator Frank Hellemans. De zeven overblijvende, gesubsidieerde literaire tijdschriften vertonen een spreidstand tussen de rol die ze zichzelf toedichten en de rol die uitgevers, schrijvers en publiek nog voor hen zien. Michiel Leen ging, samen met Eric Rinckhout, op zoek naar oorzaken van de huidige malaise in het Vlaamse tijdschriftenlandschap. Hij stelt ook enkele oplossingen voor. Lees hier ook zijn volledige onderzoeksdossier.

Van het boek De man zonder eigenschappen een theatervoorstelling maken is een ambitieuze krachttoer. Zelfs voor Guy Cassiers, die er al sinds jaren een gewoonte van heeft gemaakt om romans op het toneel te brengen. Hij kiest nochtans meestal voor moeilijke literatuur, van auteurs die in hun tijd weinig appreciatie kregen omdat ze te vooruitstrevend waren, die later ontdekt en in ere hersteld werden, en bij iedere lectuur nog even vooruitstrevend zijn.

Kunstenaars noemen hun werken graag ‘interventies’, alsof ze hun creaties een sociale status willen geven die een vorm van afwijzing of zelfs subversie inhoudt van algemeen aanvaarde normen en gebruiken. En tegelijk roepen ze hun absolute onafhankelijkheid uit. Kunst hoeft geen verantwoording af te leggen, behalve aan het creatieve talent van de kunstenaar. Politieke of sociale keuzes mogen niet bepalend zijn, enkel de keuzes die de kunstenaar zelf wil maken.

Vermogen de kunsten nog iets tegen het alomtegenwoordige neoliberalisme? De Britse cultuurcriticus Jeremy Gilbert, auteur van het boek Anticapitalism and Culture, gelooft van wel. ‘Alleen zijn vele kunstenaars louter tactisch bezig, en te weinig strategisch.’

‘s Avonds lig ik vaak wakker van de staat waarin de wereld zich nu bevindt. ‘s Ochtends fiets ik dan door weer en wind naar mijn werk, een flinke hap fijn stof inademend, om daar aangekomen de zoveelste e-mail te lezen over een tentoonstelling, biënnale, festival, kunstproject of conferentie die totaal niet ingaat op de crisis waarover ik mij de avond ervoor nog suf lag te piekeren. De kloof tussen de miserabele toestand van de globale samenleving en het intellectualisme in de artistieke wereld wordt voor mij elke dag groter, en niet voor mij alleen.